راهنمای ایمنی برق - وحید عرفانی

راهنمای ایمنی برق: وحید عرفانی

برق‏گرفتگی یكی از حوادث شایع در جامعه است كه معمولا در اثر بی‏احتیاطی هنگام كاربرد وسایل الكتریكی و یا حوادث محیطی اتفاق می‌افتد. هر ساله افراد زیادی در مر اكز صنعتی بر اثر حوادث  الكتریكی، به ویژه جریان برق فشار قوی، مجروح و یا كشته می‌شوند. هرگاه جریان برق با شدت كافی با بدن انسان (به عنوان رسانا) تماس برقرار نماید یا از بدن او عبور كند و موجب بروز آسیب‌های خطرناك و حتی كشنده شود، برق‏گرفتگی رخ داده است. برق‏گرفتگی در صنعت بیشتر در نتیجه تماس بدن انسان با قسمت‌های تحت ولتاژ تاسیسات الكتریكی اتفاق می‌افتد.

با پیشرفت صنایع، موارد استفاده از برق نیز افزایش پیدا كرده است؛ به طوری كه طبق آمارهای موجود تعداد پیشامدهای ناشی از جریان برق به موازات افزایش كاربرد آن، بالا رفته است. حوادث ناشی از جریان برق تقریبا چهار درصد پیشامدهای منجر به فوت در صنایع را تشكیل می‌دهد. حوادث برقی معمولا ناشی از استفاده از ابزار برقی با عایق داخلی ناقص، سیم خراب، یا حتی بیشتر اوقات به علت افزایش طول سیم و (ارتباط بدون عایق مناسب)، به كارگیری دوشاخه‌های خراب یا اتصال دوشاخه به هر دو انتها می‌باشد.

خطرهای الكتریكی برخلاف خطرهای مكانیكی معمولا با چشم دیده نمی‌شود. برای مثال یك سیم برق‌دار و یك سیم بی‏برق از نظر ظاهری تفاوتی با هم ندارند. از طرفی رفتار انسان غیر قابل پیش‌بینی نیست و او گاهی دچار اشتباه می‌شود. اجسام رسانا مانند آب و رطوبت، جریان برق را از خود عبور داده و در تماس با انسان، خطرساز می‏شوند. عوامل گوناگونی مانند شدت جریان، مدت عبور جریان از بدن، شكل، نوع و مسیر جریان در بدن، در شدت آسیب دیدگی برق‏گرفتگی موثر هستند.

2- برق‏گرفتگی

برق‏گرفتگی را در سه نوع تقسیم‏بندی كرده‌اند:

• برق‏گرفتگی با ولتاژ پایین (برق معمولی) كه شایع‏ترین نوع برق‏گرفتگی است.
• برق‏گرفتگی با ولتاژ بالا (فشارقوی) كه از فاصله دور (15متری) می‌تواند آسیب برساند كه بیشتر در نتیجه تماس با برق صنعتی در كارگاه‏ها و مراكز صنعتی و یا افتادن سیم از دكل‌های بزرگ اتفاق می‌افتد.
• صاعقه، یك منبع طبیعی تولید الكتریسیته است كه در هنگام طوفانی شدن هوا و برخورد جبهه‌های گوناگون ابرها اتفاق می‌افتد. برق‏گرفتگی ناشی از صاعقه مانند برق فشار قوی عمل می‌كند و گرچه عمر كوتاهی دارد، ولی می‌تواند به صورت ناگهانی باعث بروز مرگ آنی افراد شود. كاركنانی كه بر روی سكوهای نفتی یا تاسیسات ساختمانی و دریایی كار می‌كنند بیشتر در معرض خطر ناشی از صاعقه می‌باشند. تمامی كاركنان مراكز صنعتی در قبال سلامتی و ایمنی خود و دیگر همكاران وظیفه‌ای بزرگ بر عهده دارند كه شاید از هر وظیفه دیگری مهمتر باشد. عقل سلیم حكم می‌كند كه كاركنان مراكز صنعتی بتوانند هنگام بروز پیشامدهای اضطراری خطرناك به ویژه برق‏گرفتگی، اقدامات لازم را انجام دهند. لازم به ذكر است كه در این مقابله، اقدامات اولیه در برق‏گرفتگی به دو صورت بیان می‌شود. نخست، راه‏های پیشگیری كه عبارت است از روش‌ها و اقداماتی جهت جلوگیری از بروز حوادث ناگوار و دوم، آشنایی و استفاده از روش‌های رایج و مورد قبول برای رویارویی با پیشامدهای اضطراری.

3- اصول پیشگیری

• در پیشگیری از بروز برق‏گرفتگی پیش قدم باشید.

به طور كلی با نگه‌داری درست از وسایل برقی و مراقبت كامل از سیم‌كشی و رابط‌های برقی می‌توانید از بروز حوادث برقی در مراكز صنعتی تا اندازه زیادی جلوگیری كنید. همچنین توجه به این موارد باعث كاهش بروز آتش‌سوزی، بالا رفتن بهره‌وری، جلوگیری از هدررفتن وقت تولید، كاهش تعمیر و هزینه‌های آن و نیز پیشگیری از بروز آسیب دیدگی كاركنان، به ویژه افزایش سطح ایمنی در انجام كار می‌شود.

- به هنگام تعمیر، سرویس و تنظیم تجهیزات و خطوط برقی، كلید و سوییچ مربوط به دستگاه برای روشن و خاموش كردن باید در دسترس باشد. به طور كلی در موقع تعمیر و كاركردن با وسایل برقی از قطع بودن جریان برق اطمینان حاصل كنید. همچنین هیچ گاه نباید دستگاه در حال كار كردن را خاموش و روشن كنید. پیش از انجام هرگونه عملیات كنترل، تنظیم و تعمیر از عایق بودن ابزار مورد استفاده مطمئن شوید. به هنگام كار با وسایل برقی زیر پای خود را عایق كنید.

- هنگام صاعقه در ارتفاعات، به ویژه در بالای دكل‌ها، داربست‌ها و سكوهای نفتی، قرار نگیرید و از تماس با اشیای فلزی خودداری كنید.

- هرگز به یك پریز یا یك سیم رابط، چند وسیله را هم‌زمان وصل نكنید.

- فردی كه در محیط كاری باوسایل برقی كار می‌كند كاملا با روشن و خاموش كردن آن‌ها آشنا بوده و اجازه استفاده از این وسایل را از مسوول آن واحد دریافت كرده باشد.

- به منظور جلوگیری از بروز آسیب‌های ناشی از تماس با جریان برق، به هنگام استفاده از نردبان‌های فلزی در قسمت‌هایی كه نردبان یا فرد استفاده كننده از آن، در تماس با قسمت‌های دارای جریان برق، اتصال‌های برق و … قرار می‌گیرند، از بسته بودن انشعاب‌ها و مسیرهای جریان برق اطمینان حاصل كنید.

- به هنگام تعویض لامپ‌ها یا تعمیر دستگاهها، وسایل و تجهیزات برقی ابتدا فیوز را قطع نموده و سپس با استفاده ازفازمتر از قطع جریان برق مطمئن شده و حتما فیوز راهمراه خود ببرید و یا در جعبه فیوز را قفل نموده و كلید را بردارید.

- در حوادثی مانند برخورد و تصادف ماشین با تیر چراغ برق یا دستگاههای فشار قوی، پیش از دست زدن به ماشین و كمك به فرد آسیب‌دیده در مورد امكان افتادن سیم برق روی اتومبیل آسیب دیده، دقت لازم را به عمل آورید.

- فراموش نشود كه دستگاه دارای سیم‏كشی سالم، كمتر آتش می‌گیرد و نیز احتمال برق‏گرفتگی افراد در هنگام کار با آن كمتر است.

- اگر می‌خواهید در محیط كاری خود از وسیله‌ای برقی استفاده كنید حتما باید دست‌هایتان خشك باشد و جایی هم كه ایستاده‌اید، خیس نباشد. همچنین سیم‌های برق نباید در محل خیس قرار داشته باشند.

- هنگام كوبیدن میخ به دیوار یا سوراخ نمودن به وسیله دریل، به مسیر سیم‌كشی توجه داشته باشید.

- هرگز نباید برای جابه‌جا كردن سیم های برق با ولتاژ بالا، بدون هماهنگی قبلی با واحدهای ایمنی و بهداشت صنعتی اقدام كرد. فراموش نشود كه فرد ممكن است در این حالت از فاصله 15 متری دچار برق‏گرفتگی شود. تماس با برق ولتاژ بالا موجب مرگ سریع می‌شود.

- هنگام اتصال دوشاخه به پریز مراقب باشید كه انگشتان شما به فلز دوشاخه متصل نباشد. اگر دوشاخه مرطوب یا خیس شده است، پیش از وصل دوباره به پریز یا روشن كردن وسیله برقی، خوب آن را خشك كنید. عادت كنید كه هنگام عدم استفاده از وسایل برقی، دوشاخه آنها را از پریز بكشید.

- كلیدهای برق معیوب را هرچه سریع‌تر تعویض كنید. از آنجا كه قاب یك رسانای خوب برای برق است، از این رو هرگز با دست خیس به وسیال برقی، كلیدها و پریزها دست نزنید.

- هیچ گاه هم‌زمان از دو دست خود برای كار با وسیله برقی استفاده نكنید، كاركردن با دست راست بهتر از دست چپ است.

- سیم‌های بدون پوشش وسایل برقی را با روكش‌های عایق‌دار بپوشانید.

- هنگام كار و تعمیر وسایل برقی از ایستادن روی زمین خیس خودداری كنید.

• برگزاری دوره‌های آموزشی را جدی بگیرید

یكی از راه‏های مهم پیشگیری از بروز حوادث ناشی از جریان برق در مراكز صنعتی، آموزش و ارتقای كارآیی كاركنانی است كه با برق سروكار دارند. برگزاری دوره‌های آموزش خاص ایمنی و بهداشت، به ویژه آشنایی با راه‏های پیشگیری از بروز خطرها و آسیب‌های ناشی از برق‏گرفتگی برای كاركنان مراكز صنعتی به خصوص كاركنان تاسیسات برقی و دست‌اندركاران مسایل برق برای رعایت نکات ایمنی لازم است. افرادی كه در ایستگاه‏های برق كار می‌كنند باید دوره‌های آموزش كمك‏های اولیه را گذرانده باشند.

كوشش شود كاركنان مراكز صنعتی هرچه بیشتر با قوانین بهداشتی و ایمنی آشنا شوند. آموزش افراد باید طی دوره‌های معینی به تایید مقامات صلاحیت دار رسیده باشد. لازم است كارشناسان ایمنی و بهداشت تاسیسات صنعتی، روش‌های ایمنی و نگه‌داری و كار كردن منظم و پیوسته با هرنوع وسیله و دستگاه برقی را به كاركنان مركز خود، آموزش دهند.

• نكات ایمنی را رعایت كنید

به طور كلی چنانچه فرهنگ ایمنی در بین كاركنان مراكز صنعتی به خوبی شناخته شود و نیز جایگاه ویژه خود را پیدا كرده باشد، می‌توان از بروز حوادث و آسیب‌های ناشی از كار، به ویژه برق‏گرفتگی پیشگیری كرد. همه افرادی كه در مراکز صنعتی كار می‌كنند باید همواره نكات ایمنی زیر را رعایت كنند.

- ضروری است هرگونه نقص فنی، پیش‌آمد، عدم تنظیم وسایل برقی هرچه سریع‌تر به مسوول واحدهای صنعتی گزارش شود.

- ضروری است در محیط‌هایی كه خطوط تحت فشار برق وجود دارد، تعمیر یا نصب ماشین‌آلات و دستگاه‏ها یا سیم‌كشی و هر كاری كه ممكن است باعث بروز برق‏گرفتگی شود، ممنوع شده و فقط پس از قطع جریان برق، انجام آن مجاز اعلام شود.

- دستگاه‏های برقی (مانند سانتریفوژها) را نباید در حالتی كه روكش آنها كشیده است به كار برد.

- در مكان‌هایی كه احتمال جمع شدن گازهای آتش‌گیر وجود دارد (مانند آزمایشگاه‏ها و انبارهای مواد شیمیایی) از وسایل برقی استفاده نكنید.

- قسمت‌های خطرناك دستگاه‏های برقی باید در تمام مدت كار، دارای حفاظ ایمنی باشد. البته این حفاظ‌ها باید به گونه‌ای بر روی دستگاه‏های برقی نصب و به كار برده شوند كه خطر برق‏گرفتگی ایجاد نشود.

- لازم است تجهیزات و رساناهای برقی دارای كلیدهای جداكننده باشند تا در هنگام تنظیم یا تعمیر بتوان آنها را از منبع جریان برق جدا ساخت.

- هرگز اشیای مشكوك متصل به جریان الكتریسیته را نباید با نوك انگشت یا كف دست لمس نمود، زیرا عبور جریان برق ممكن است موجب انقباض و گرفتگی عضلات شود، به طوری كه جدا كردن دست از محل اتصال غیرممکن شود.

- از همراه داشتن اشیاء و وسایل فلزی غیر ضروری مانند انگشتر، كلید، زنجیر، ساعت و غیره و نیز اشیای قابل سوختن هنگام كار با تاسیسات برق‌دار خودداری كنید.

• سوختگی با برق را از یاد نبرید

سوختگی با برق هنگامی اتفاق می‌افتد كه الكتریسیته با جریان و ولتاژ كافی از بدن عبور كند. شدت آسیب دیدگی‌های ناشی از برق‏گرفتگی به شدت جریان، مدتی كه فرد برق گرفته با جریان برق در تماس بوده، میزان محافظت یا عایقی كه این فرد داشته است و نیز مسیری كه برق از درون بدن می‌گذرد بستگی دارد. بیشترین آسیب بافت‌های بدن در اثر سوختگی ناشی از برق، در نزدیكی محل ورود و خروج جریان برق اتفاق می‌افتد. اگرچه تنها یك سوختگی كوچك روی بدن دیده می‌شود، اما آسیب وارد شده به اندام‏های زیرین ممكن است قابل‏توجه باشد.

به طور كلی سوختگی‌های ناشی از برق معمولا عمیق هستند. نشانه برجسته آن این است كه عمق سوختگی بیشتر از زخم ظاهری است. سوختگی‌های ناشی از برق‏گرفتگی شاید در ظاهر جزیی و خفیف به نظر برسند، ولی ممكن است در بطن و داخل بدن، آسیب‏های جدی به بار آورند.

توصیه مهم : هرگز به فرد آسیب دیده اجازه ندهید قسمت سوختگی خود را مالش دهد، در اینگونه مواقع محل سوختگی را با یك حوله یا گاز استریل خشك كنید.

• از بازرسی دستگاه‌ها و وسایل برقی غافل نشوید

لازم است دستگاه‏ها و وسایل برقی و همچنین سیم‌كشی كارگاه‏ها هر چند وقت یك‏بار بازرسی دقیق شوند. كلیدهای برق را باید از نظر ایمنی به طور مرتب و منظم كنترل كنید. در تاسیسات صنعتی، بازرسی دوره‌ای از كارگاه‏ها، به ویژه از وسایل و دستگاه‏های برقی توسط كارشناسان ایمنی و بهداشت صنعتی لازم می‌باشد. ضروری است كارشناسان ایمنی و بهداشت از به كارگیری اقدامات ایمنی جهت نصب دستگاه‏های اتصال به زمین اطمینان حاصل نمایند.

• از وسایل ایمنی استفاده كنید

ضروری است كاركنان مراكز صنعتی، به ویژه كاركنان تاسیسات برق به وسایل ایمنی مناسب، طبق شرایط و مقررات آیین‏نامه ایمنی فردی مجهز باشند و در هنگام كار آنها را به صورت منظم و مرتب مورد استفاده قرار دهند. كاركنان بایستی لباس كار مناسبی بپوشند كه اجزای فلزی نداشته باشد. همچنین لباس كار افراد برق‏كار تا حد امكان باید بدون الیاف پلاستیكی یا دارای درصد بسیار كمی باشد تا قابلیت آتش گرفتن آن پایین آید.

هنگام كار روی شبكه‌های برق باید از دستکش لاستیكی عایق، با قدرت عایقی مناسب استفاده شود. كفش كار افراد باید بدون پنجه آهنی یا فولادی باشد و تا حد امكان از رویه چرمی و كف لاستیكی عاج‏دار استفاده شود. ساقه كفش كار به صورت نیمه چكمه یا پوتین باشد تا پاها را بپوشاند.

كلاه ایمنی برق‌كاران باید در مقابل جریان الكتریسیته مقاومت لازم را داشته باشد تا از بروز شوك الكتریكی به ناحیه سر پیشگیری شود. ضروری است كاركنان مراكز صنعتی جهت كار در نزدیكی سیم‌های برق از كلاه ایمنی، كت عایق و شلواری كه تمام بدن را بپوشاند استفاده كنند. همچنین از كمربندهای ایمنی كه در انواع الیافی و چرمی وجود دارند، استفاده شود.

• خطرات ناشی از برق‏گرفتگی را جدی بگیرید

خطرات گوناگونی ناشی از برق وجود دارد كه دستگاه‏های برقی، مولدها، موتورها، سیم های برق و در نهایت افراد را تهدید می‌كنند. جریان برق هنگام ورود و خروج به بدن، موجب آسیب پوستی می‌شود. سوختگی پوست و تخریب بافت‌های عمقی و اختلال در گردش خون بافت ها به دنبال تولید گرما، یكی از اثرات مهم برق‏گرفتگی است. در محیط‌های گرم و مرطوب كه معمولا با عرق كردن پوست همراه است، مقاومت الكتریكی پوست خیلی كم می‌شود و برق‏گرفتگی شدیدتر خواهد بود. رطوبت پوست و همین طور سطحی كه شخص بر روی آن قرار دارد در بروز حادثه موثرند. اگر فرد برق‏گرفته در تماس با آب باشد (مثلا روی زمین نم‌دار و خیس ایستاده و یا در این مكان كار می‌كند)، شدت حادثه بسیار بیشتر خواهد بود.

جریان متناوب برق سبب انقباض‌های شدید عضلانی می‌شود و متعاقبا فرد ممكن است دچار شكستگی استخوان‌ها و نیز در اثر پرت شدن دچار زخم و آسیب‌های سر شود.

اگر جریان برق از قلب بگذرد می‌تواند به آن آسیب شدیدی وارد سازد. برق به عنوان یك شوك الكتریكی و با تحت تاثیر قرار دادن جریان‌های الكتریكی قلب باعث اختلال در جریان قلب و حتی ایست قلبی می‌شود.

برق‏گرفتگی موجب افزایش شدید و موقت فشار خون شده كه ممكن است باعث خونریزی مغز و چشم شود. در صورت عبور جریان برق از اندام‌های داخلی بدن ممكن است نارسایی‌هایی در كبد، پانكراس و روده‌ها ایجاد گردد كه بیشتر به علت مقاومت كم این اندام در برابر جریان الكتریسیته اتفاق می‌افتد. جریان برق هم دستگاه عصبی مركزی و هم محیطی را آزرده می‌سازد. آسیب‌های شدید كلیه، نخاع و مغز جزو آسیب‌های برق‏گرفتگی است.

از آسیب‌های دیررس برق‏گرفتگی می‌توان عفونت ریوی، درد شدید اندام های بدن، اختلال در ضربان قلب، از بین رفتن بافت‌های عضلانی، آسیب دایمی اعصاب، نارسایی شدید در كار كلیه و خونریزی معده را نام برد.

• هشدارها و پیام‏های ایمنی درباره برق‏گرفتگی را جدی بگیرید

كاربرد انرژی الكتریكی روز به روز در صنعت افزایش می‌یابد، بنابراین لازم است خطرات آن به وسیله اخطار و علایم روشن به افرادی كه به گونه‌ای با جریان برق در تماس می‌باشند، یادآوری و شناسانده شود. نصب آگهی‌ها و پیام‌های هشدار دهنده ایمنی در تابلوهای اعلانات و اماكن خطرزای تاسیسات و دیگر واحدهای مراكز صنعتی جهت پیشگیری از بروز برق‏گرفتگی بسیار سودمند می‌باشد، به ویژه اینكه با این عمل اطلاعات، اخطارها وتوصیه‌های عمومی به كاركنان مراكز صنعتی انتقال داده می‌شود.

ضروری است اعلانات مخصوص پیام‌های هشدار دهنده ایمنی به طور واضح و در محل مناسب محیط‌های صنعتی نصب شوند و بیانگر اطلاعات و نكات آموزشی سودمند بهداشتی و ایمنی، به ویژه درباره برق‏گرفتگی و راه‏های پیشگیری باشند.

استفاده از تصویر، نوشته و رنگ برای درك هرچه بهتر و بیشتر كاركنان از پیام‌ها و نشانه‌های هشدار دهنده ایمنی، بسیار مهم است. لازم به یادآوری است كه هرگز در به كار بردن پیام‌های هشدار دهنده و توصیه‌های ایمنی نباید زیاده‌روی كرد، زیرا در آن صورت بیم آن خواهد بود كه جلب توجه نكند. همه مكان‌هایی كه در آنها تجهیزات الكتریكی وجود دارد، باید به وسیله تابلوهای هشدار دهنده مشخص شود و به ویژه ولتاژ برق آن ذكر گردد. حصارها و علایم هشدار دهنده باید در اطراف مناطق برق فشار قوی نصب گردد و از تردد كاركنان متفرقه به این مناطق اكیدا جلوگیری گردد.

• مراقب آتش‌سوزی ناشی از برق باشید

یكی از مهم‏ترین عوامل بروز آتش‌سوزی به وسیله برق در مراكز صنعتی، اتصال دو سیم فاز و نول، یا دوسیم فاز در برق های سه فاز، با یكدیگر می‌باشد كه بر اثر اتصال، ایجاد جرقه و تولید گرمای زیاد می‌كند. ممكن است حرارت زیاد موجب سوختن روكش پلاستیكی سیم‌ها و اتصال كوتاه جریان برق شود. همچنین ایجاد جرقه و آتش‏سوزی می‌تواند بر اثر نامناسب بودن فیوزهای برق كه در مسیر جریان قرار گرفته است، صورت گیرد. در این حالت چنانچه محیط اطراف در شرایطی باشد كه قابل سوختن باشد، به طور قطع آتش‌سوزی اتفاق می‌افتد؛ البته چنانچه یك فیوز مناسب در مسیر جریان برق باشد، بلافاصله جریان برق قطع و از بروز آتش‌سوزی جلوگیری خواهد شد.

برای جلوگیری از بروز آتش‌سوزی‌های ناشی از برق نكات زیر توصیه می‌شود:

- سیم‌كشی‌های برق كارگاه‏ها و محیط‌های صنعتی باید بر اساس اصول فنی و ایمنی انجام گیرد و از كابل‌های مناسب استفاده شود.

- قطع جریان برق باید با احتیاط صورت گیرد. به طور كلی در آتش‌سوزی وسایل و دستگاه‏های برق، یكی از اقدام‌های اساسی قطع برق می‌باشد، ولی باید توجه داشت كه با قطع برق نیز به علت وجود خازن در برخی از مصرف كننده‌های برقی، احتمال وجود برق ذخیره خواهد بود، از این رو با وجود قطع جریان برق باید با احتیاط عمل نمود.

- در مراكز صنعتی باید همواره افرادی با آموزش كافی در زمینه ایمنی و روش‌های خاموش كردن آتش، آماده مقابله با هرگونه پیش‌آمد ناشی از آتش‌سوزی، و به ویژه آتش‌سوزی ناشی از برق باشند.

- وسایل برق قابل حمل نباید در محیط‌هایی كه مواد قابل سوختن وجود دارند، قرارگیرند؛ مگر اینكه همواره اصول لازم ایمنی برای جلوگیری از بروز آتش‌سوزی با هماهنگی و همكاری مسوولان با تجربه در مراكز صنعتی به كار رود.

- در هنگام آتش‌سوزی‌های ناشی از تجهیزات و دستگاه‌های برقی پیش از قطع نمودن جریان برق به هیچ عنوان نباید از آب یا كف خاموش كننده به منظور خاموش كردن آتش استفاده كرد، زیرا آب یا كف، رسانای جریان برق بوده و احتمال برگشت جریان برق از طریق آنها به فردی كه مشغول خاموش كردن آتش می‌باشد، وجود خواهد داشت.

- تاسیسات و دستگاه‏های الكتریكی باید به گونه‌ای نصب و بهره‌برداری شوند كه در هنگام كار از هر گونه خطرات ناشی از تماس با رساناهای برق‌دار و نیز خطرات حاصل از آتش‌سوزی در امان باشند.

- در محیط‌هایی كه گازها یا مایعات قابل سوختن وجود دارد (آزمایشگاه‌های صنعتی)هنگام استفاده از وسایل برقی، رعایت نكات ایمنی فراموش نشود.

- خاموش‏كننده حریق ناشی از وسایل برقی باید از نوع دی‌اكسیدكربن و عوامل هالوژنه باشد.

- ضروری است در مسیر جریان برق حتما فیوزهای مناسب، به ویژه فیوزهای اتوماتیك، قرار داده شود كه به دنبال ایجاد اتصال كوتاه، در مكانی كه در مسیر جریان برق قرار دارد مدار الكتریكی هرچه سریع‌تر از طریق فیوز قطع شود؛ البته فیوزهای مورد استفاده حتما در مسیر سیم‌های فاز نصب شوند.

- در كارگاه‏ها و واحدهای صنعتی كه مواد قابل انفجار و یا گازهای قابل سوختن تولید و یا نگه‌داری می‌شوند، اتصال‌های برق باید به گونه‌ای باشند كه از بروز جرقه جلوگیری كنند.

- وسایل و دستگاه‏های خاموش‏كننده آتش با توجه به نظر كارشناسان آتش‌نشانی و ایمنی باید در نقاط گوناگون كارگاه‏ها، تاسیسات و دیگر قسمت‌های مراكز صنعتی نصب شوند. انتخاب نوع وسیله خاموش‏كننده آتش بستگی به نوع آتش‌سوزی دارد،  البته این كار با نظر كارشناس مربوطه انجام می‌گیرد.

• مراقب سیم‏های برق باشید

به طور كلی انسان به روش‌های گوناگون در معرض خطر برق‏گرفتگی قرار دارد و این خطر در مواقعی پیش می‌آید كه پوشش‌های سیم برق معیوب شده باشد. سیم‌های برق، یكی از عوامل مهم در بروز حوادث ناشی از برق در مراكز صنعتی است، از این رو ضروری است سیم كشی‌ها، پریزها، دستگاه‏ها و وسایل برقی در كارگاه‏ها و دیگر مراكز صنعتی به گونه‌ای نصب شده باشند كه از بروز زیان‌ها و آسیب دیدگی‌های اتفاقی آنها جلوگیری شود.

سیم‌ها و كابل‌های برق باید دارای روپوش عایق‌دار مناسب با فشار الكتریسیته و دیگر شرایط موجود (رطوبت و گرما، ضربه، ساییدگی و غیره) باشد. خرابی عایق سیم ها و كابل‌ها باعث از بین رفتن سیم‌كشی‌ها  و اتصال مصرف‏كننده‌ها به ولتاژ غیر عادی می‌شود؛ در نتیجه خطرات بعدی به دنبال خواهد داشت.

برای سیم یا كابل كشی در محل‌هایی كه رطوبت وجود دارد یا مواد شیمیایی اسپری می‌شود باید از سیم‏ها وكابل‌های دارای پوشش مخصوص استفاده شود. سیم‏های اتصال به زمین باید دارای ضخامت كافی و در نیتجه مقاومت كم باشند، تا بتوانند در برابر بیشترین جریان احتمالی كه در اثر از بین رفتن و یا خراب شدن عایق به وجود می‌آید استقامت داشته باشند. همچنین باید در مدار جریان، وسایلی پیش‏بینی شود كه در صورت بروز نقصی كه موجب اتصال جریان برق به زمین گردد تمام مدار یا قسمت خراب آن را قطع كند. تمامی دستگاه‏ها و تجهیزات صنعتی كه احتمال تولید ا لكتریسیته ساكن دارند باید اتصال زمین موثر داشته باشند تا از تراكم بارهای الکتریسیته کاسته شود. كلیه سیم‌های برق در محیط‌های صنعتی باید در برابر گرما، پارگی و خوردگی مواد شیمیایی محافظت شوند. برای جلوگیری از افزایش سیم‌های متحرك و آزاد برق در كارگاه‏های صنعتی، لازم است به مقدار كافی پریز در محل‌های مناسب نصب گردد تا به آسانی بتوان از آنها استفاده نمود.

ضروری است سیم‌كشی‌های برق در انبارهای آزمایشگاه‏های صنعتی، داخل كار و از درون لوله‌های مخصوص انجام گیرد و پریزها و روشنایی از نوع ضد جرقه انتخاب شود. از قدم گذاشتن و حركت دادن چرخ‌ها روی كابل‌ها و سیم‌های برق كه به صورت موقتی روی زمین گذاشته می‌شوند، جلوگیری كنید. لازم است در چنین جاهایی محافظ مناسب روی كابل و سیم‌ها قرار دهید.

از به كار بردن سیم‌ها و كابل‌های نرم، و به خصوص با طول غیر لازم خودداری كنید. به طور قطع وجود چنین كابلی در روی میز كار یا زیر پا می‌تواند خطر آفرین باشد. لازم است با ایجاد موانع و حصار از نزدیك شدن افراد عادی به سیم‌های كابل فشار قوی جلوگیری گردد.

چنانچه سیم دستگاه برقی آسیب دیده و سطح خارجی آن از بین رفته و یا ریش ریش شده است، هرگز نباید از آن استفاده كنید. به طور كلی تمام سیم‌ها، كابل‌ها، اتصال‌های مسیر جریان برق بایستی به طور منظم و مرتب كنترل شود، به گونه‌ای كه آنها بدون عیب و نقص باشند. در صورت مشاهده هر گونه پوسیدگی یا فرسودگی در سیم‌ها و كابل‌ها هرچه سریع تر نسبت به تعویض و تعمیر اساسی آنها اقدام نمایید.

در برخی موارد ممكن است پوشش‌های داخلی موتورها یا دستگاههای الكتریكی ساییده یا سوخته شوند و بر اثر تماس با بدنه دستگاه خطرهایی در پی داشته باشد. این مورد به ویژه بیشتر در موتورها یا دستگاه‏هایی كه قابل حركت و جابه‌جایی هستند و به عبارت دیگر آنها را برای انجام كار از محلی به محل دیگر جابه‌جا می‌كنند، به وجود می‌آید.

• اقدامات اولیه در برق‏گرفتگی را فراموش نكنید

نقش شما به عنوان كمك كننده غیرحرفه‌ای به فرد آسیب دیده ناشی از جریان برق تشخیص و انجام كمك‌های اولیه برای شرایط خطرناك، پیش از فرا رسیدن كمك‏های واحدهای ایمنی و پزشكی است. فراموش نكنید كه با انجام اقدامی سریع و مناسب می‌توانید نتیجه بسیاری از این گونه پیش‌آمدها را تغییر دهید؛ به عبارت دیگر اقدام شما برای همكار آسیب دیده می‌تواند بسیار تعیین كننده و با ارزش باشد.

به طور كلی در هر پیش‌آمد اضطراری، به ویژه حوادث صنعتی، علاوه بر انجام كمك‌های فردی در این شرایط، یكی از اقدام‌های اساسی و بسیار فوری «درخواست كمك از دیگران» است.

مهم‌ترین اقدامات اولیه در برق‏گرفتگی عبارتند از:

- منبع اصلی جریان برق (فیوز) را قطع كنید. چنانچه ولتاژ برق خیلی زیاد است منبع جریان الكتریسیته باید هرچه سریع‌تر قطع شود. اگر فردی را فشار قوی گرفته است نباید پیش از قطع جریان برق، از فاصله 6 متری به او نزدیك‏تر شوید.

- حتی‌الامكان خونسردی خود را حفظ كنید.

- اقدام بعدی جداكردن فرد آسیب دیده از هادی حامل جریان برق است. لازم است فرد نجات دهنده، هنگام جداكردن فرد آسیب دیده از جریان برق، خود گرفتار برق‏گرفتگی نشود. كوشش كنید بدون این كه با فرد آسیب دیده تماس پیدا كنید، او را از جریان برق جدا نمایید.

- ضروری است هرچه سریع‌تر حادثه برق‏گرفتگی به نگهبانی و واحدهای امداد و ایمنی با ذكر محل حادثه، نشانی دقیق، شماره تلفن گزارش شود.

- در صورتی كه ولتاژ برق نسبتا ضعیف باشد، جداكردن فرد آسیب دیده از منبع جریان برق با كمك عایق‌های معمولی مانند دستکش لاستیكی، ورقه پلاستیكی، اشیای شیشه‌ای، كمربند چرمی و یك قطعه چوب كاملا خشك انجام می‌گیرد. در این حال باید روی قطعه‌ای لاستیك خشك، مقوا یا روزنامه چندلاشده خشك بایستید.

- سوختگی را در نقاطی كه برق وارد شده و از آن خارج شده، با ریختن آب و سرد كردن آن (نه با یخ) كنترل كنید. به یادداشته باشید هنگامی كه فرد آسیب دیده هنوز با جریان برق تماس دارد هیچگاه از آب استفاده نكنید.

- هرگز تاول‌های روی بدن فرد آسیب دیده را پاره نكنید. همچنین پوست سوخته و از بین رفته در محل سوختگی را جدا نسازید.

- هرگز روی قسمت سوختگی، فشار وارد نكنید.

- لازم است هرچه سریع‌تر فرد آسیب دیده را به نزدیك ترین مركز درمانی برسانید.

4- منابع

1- عبدالخالق مجیدی، مهدی،ایمنی در برق، چاپ اول، 1379، انتشارات سازمان سازندگی و آموزش وزارت نیرو.

2- عابدی، محسن،ایمنی در تاسیسات آب و فاضلاب شهری، چاپ اول، 1378،انتشارات سازمان سازندگی و آموزش وزارت نیرو.

3- عرفانی، وحید، كمك‏های اولیه (از مجموعه برنامه‌های آمادگی امداد)شماره 2، شركت نفت فلات قاره ایران، 1381، صفحه‌های 101-100.