توفان برف سال ۱۳۵۰

سرما به قدری شدید بود که روزنامه اطلاعات تیتر می زند:

خدایا برف بس است!!

لابه لای تقویم تاریخ ردپای حوادث بعضا عجیب و هولناک که در کشورمان رخ داده، دیده می شود. یکی از ماجراهایی که در کمتر محفل و بحثی ردپایش دیده می شود، بوران بسیار شدید و هولناکی است که فاجعه ای تاریخی برای کشورمانن را رقم زده است.

فاجعه ای که در آن بیش از ۴۰۰۰ انسان کشته شدند!

جالب است بدانید این رخداد مربوط به سالیان دور نیست، درست ۴۵ سال پیش در ۱۳۵۰ شمسی؛ “ایران” منجمد می شود و مردم به رعبب و وحشتی عجیب می افتند و بسیاری کشته می شوند. گاه شماری آن روزها را با همکاری روزنامه اطلاعات انجام دادیم و همراه سرکار خانم دکتر مهری اکبری- عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی– به تحلیل اقلیمی این کولاک شدید و فراگیر پرداختیم. زمستان سال ۵۰ که می رسد، بسیاری حتی فکرش را هم نمی کردند که قرار است در سراسر ایران شاهد بارش برف به ارتفاع ۳ متر!! باشند. (حتی در برخی مناطق که برف به طور مدام-نزدیک به ۳۶ ساعت- می باریده؛ ارتفاع برف به ۶ متر!! نیز رسیده بود) در آن سال بیش از ۲۰۰ روستا از روی نقشه ایران برای همیشه پاک می شوند! این رویداد بدون شک سخت‌ترین و مصیبت‌بارترین “بوران” در تاریخ نوشته‌شده بشر بوده‌است؛ و عنوان “سهمگین ترین تلفات بورانن جهان” را به نام خود ثبت کرده است. با علمنا همراه باشید در ورق زدن برگ های تقویم بهمن ۱۳۵۰ امروز شنبه ۲ بهمن ماه ۱۳۵۰ است و چند روزی میشود که بصورت پراکنده بارش برف و از آن مهمتر سرمای نسبتا شدیدی در نقاط کشور دیده می شود، برای همین هم روزنامه اطلاعات با تیتر “دیو سپید” به استقبال اخبار روز گذشته رفته. به دستور آموزش و پرورش وقت، ۳ روز مدارس تهران تعطیل می شود؛ در مازندران ۲ نفر به علت سرمای شدید جان باخته اند. دمایی برخی از شهرها به شدت افت کرده و دمای زنجان به ۲۴ درجه زیر صفر و دمای شهرکرد نیز به ۲۷ درجه زیر صفر رسیده است.
روزنامه ها نوشته اند که تونل امامزاده هاشم جاده هراز به علت بارش شدید برف بسته شده است.سرما باعث شده تا رجال سیاسی هم خانه نشین شوند. از اردبیل خبر آمده که مردم از شدت زیاد سرما به مساجد پناه برده اند، همچنین ۳ نفر هم در اثر سقوط بهمن جان خود را از دست داده اند.
کارشناسان از “در خطر بودن جان ۲۲ میلیون دام” خبر می دهند.

روز یکشنبه ۳ بهمن فرا می رسد و روزنامه اطلاعات با تیتر “خورشید باید طلوع کند” از وضعیت بد آب و هوا و رخدادهای تلخ روز گذشته می گوید. آنطور که در خبرها بوده اتوبوسی با ۳۰ سرنشین در گردنه حیران سقوط کرده و مسافرانش جان باخته اند، در تهران هم به علت سرمایی شدید وضع بحرانی اعلام شده است، تا این امروز مسیر ارتباطی ۳۷۵۰ روستا در آذربایجان قطع شده و در جاده های کشور“زنجیرفروشی سیار” رونق یافته است!دمای استان خراسان به شدت کاهش یافته و دماسنج ها عدد ۳۲ درجه زیر صفر!!! را نشان می دهند.شهربانی کل کشور نیز در دستوری سراسری گفته که تمام رانندگان در هر نقطه ایران باید از زنجیر چرخ حتی درعبور و مرورشهریی استفاده کنند.از رشت و آستارا خبر رسیده که بیش از ۱۴۰۰ نفر در محاصره برف هستند و به کمک احتیاج دارند؛ در گیلان هم مرگ پرندگان بهشدتت افزایش یافته است.

سه شنبه ۵ بهمن ماه چون یک روز مانده به سالروز “انقلاب سفید شاه” اکثر صفحات روزنامه ها به اعلامیه های آن اختصاص می یابد و  کمتر خبری در خصوص رخدادهای تلخ کشور کار می شود. صرفا این خبر اعلام می شود که “در گیلان حالت فوق العاده اعلام شد”.

چهارشنبه ۶ بهمن ماه خبر می رسد که ریزش بهمن روی ریل قطار گرگان-تهران باعث مسدود شدن آن شده،دمای فیروزکوه نیز به شدت افت کرده و به منفی ۳۶ درجه رسید. امروز روزنامه اطلاعات بدلیل سرمای شدید خراسان تیتر می زند که “خراسان تنها ۴ درجه با سرمای قطب جنوب فاصله دارد!” تا روز یکشنبه ۱۰۰ بهمن ماه خبر مهمی در روزنامه ها چاپ نمی شود جز اعلامیه های مربوط به همان انقلاب مذکور.اما یکشنبه ۱۰ بهمن خبرهای تلخی مخابره می شود؛ در این روز اعلام شد که تمام جاده های مهم کشور بسته شدند و بارش بیامان باران سبب طغیان کارون شده و همین موضوع باعث شده مارها به ساحل هجوم بیاورند؛ وضعیت در حال وخامت است و گرگها که بدلیلل سرما و نبود غذا به شدت گرسنه بودند در چالوس و آمل نیز به جان مردم افتاده اند.دوشنبه ۱۱ بهمن ماه می شود و خبر تکان دهنده ای میرسد که ساکنان ۳۰ دهکده ۴۰ روز است که در محاصره برف قرار گرفتهاند و احتمال دارد همه اهالی این دهکده ها از بین رفته باشند. شدت سرما و یخبندان باعث شده تا هر فردی که اندکی توانایی داردبه کمکک نیازمندان و در راه ماندگان بشتابد، و مانند یک راننده کامیون فداکار که بار ذغال سنگ حمل میکرده با مشاهده گیرافتادن بیش از ۵۰۰ نفر در یکی از جاده های کشور؛ بار خود را آتش می زند تا جان این افراد در جاده مانده را نجات دهد.سه شنبه ۱۲ بهمن که می رسد وضع بدتر می شود؛ خبر ها می گوید در شهرستان ها همه چیز تعطیل شده است، بارش برف درتهران نیز شدت پیدا کرده و باعث شده شمیران در اثر برف از تهران جدا شود!! امروز خبر رسمی می گوید که برخی از نقاط شاهدبرف به ارتفاع ۶ متر بوده اند!! چهارشنبه ۱۳ بهمن ماه که می رسد دیگر مردم شهر تهران شروع به انتقاد از شهردار می کنند و از وضع موجود گلایه و میخواهند شهرداری تهران برای مشکلات بر اثر بارش برف راه چاره ای بیندیشد و شهردار هم پاسخ می هد که این بارش برف بی سابقه بوده و تمامم تلاشش را خواهد کرد تا مشکلات را مرتفع کند. شنبه ۱۶ بهمن ماه خبر تلخ دیگری می گوید ۱۰ روز است که از وضع ۲۵ هزار سکنه ۱۲ روستا در منطقه سمیرم اطلاعی در دست نیست  و این افراد به شدت نیاز به غذا و کمک دارند. یکشنبه ۱۷ بهمن ماه شهر زابل که یکی از منطق گرمسیر محسوب می شود به دمای منفی ۱۴ درجه سانتیگراد می رسد و مشکلات عدیده  ای را برای شهروندان این شهر که به این آب و هوا آشنایی نیز ندارند فراهم می کند. سه شنبه ۱۹ بهمن ماه وضع کشور به شکل کاملا بحرانی در می آید، بطوریکه عده زیادی از شدت سرما در شهر تبریز -آن هم در روز- بیهوش شده اند؛ مردم رشت هم که به شدت احساس خطر کرده اند، اقدام به خواندن نماز وحشت می کنند؛ در همین شهر حتی دیگر امکانن دفن مردگان نیز میسر نیست! و مردگان را بایگانی می کنند تا در فرصت مناسب بتوانند آن ها را دفن کنند. در آذربایجان ارتباط ۴۵۰۰ روستا قطع شده است و راه آهن این استان نیز بسته می شود. روز چهارشنبه ۲۰ بهمن ماه اوج رخدادهای این ماجرای سهمگین است؛ در بسیاری از شهرها وضع فوق العاده اعلام شده؛ بیش از ۱۸۰ نفر در ارتفاعات گیلان ناپدید شدند؛ در سهند یک قطار زیر برف مانده و احتمال کشته شدن تمام مسافران آن بسیار زیاد است؛ ۷ نفر ازز سرمای شدید در تبریز خشک شدند؛ ۴۰ خانوار در یکی از استان های شمالی کشور زیر بهمن مدفون شدند و جان سپردند؛ مشکل تامین مایحتاج مردم به شدت نمود پیدا کرده و حالا ذخیره آرد در بسیاری از نقاط ایران به پایان رسیده است و زنگ خطر قحطی نیز به صدا در می آید؛ بندر پهلوی (انزلی) در تاریکی مطلق فرو رفته است؛ خبر رسیده که ۱۹ دهکده در چهارمحال و بختیاری نیز در محاصره شدید برف قرار گرفته اند؛ ۱۵۰ کامیون در مرز جلفا بدلیل بارش برف متوقف شدند و گیر افتاده اند؛ تقریبا در تمام کشور ۳۶ ساعت است که به صورت مداوم برف می بارد. پنج شنبه ۲۱ بهمن که فرا می رسد حکومت این فاجعه را بالاخره جدی می گیرد و ستاد امداد نخست وزیری تشکیل می دهد. شنبه ۲۳ بهمن ماه باز هم در ارتفاعات گیلان ۱۸۰ نفر ناپدید می شوند و در شهر کرد که دمای منفی ۳۷ درجه را تحمل می کند

کسی اطلاعی از زنده بودن ساکنان ۱۴ دهکده حوالی این شهر ندارد (مشخص می شود که بسیاری از آنها کشته شده اند)؛ در گیلان، اداره کل بهداری، مردم را از خوردن گوشت پرندگان دریایی به علت مسمومیت منع می کند. یکشنبه ۲۴ بهمن ماه کمک های ستاد امداد به محاصره شدگان در برف ارسال می شود. ( البته هم در شیوه ارسال و توزیع و هم زمان آن، اشتباهات فاحشی روی می دهد)؛ باز هم در ارتفاعات شمال کشور شصت نفر در اثر بهمن کشته می شوند. تقریبا از این روز (۲۴ بهمن ماه ۱۳۵۰) دمای هوا کم کم افزایش پیدا می کند و این بوران شدید و سهمگین به کار خود در کشور ما پایانن می دهد؛ اما حالا نوبت بیماری های پس از سرما هست که به سراغ مردم برود و در برخی از نقاط کشور متاسفانه به دلیل آنفولانزا و سرماخوردگی های شدید برخی از هموطنان جان می سپارند. خانم دکتر مهری اکبری- عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی- تحلیل کوتاهی بر این کولاک شدید و فراگیر برای علمنا نوشته اند که در ادامه آن را مشاهده خواهید نمود. در فوریه ۱۹۷۲ (بهمن ۱۳۵۰) در ایران یکی از کم سابقه ترین کولاک های برف و بوران رخ داده است که بدلیل نفوذ عمیق موج سرمایی شدید و فراگیر، مجموعاً حدود ۸۰ – ۷۵ درصد از پهنه کشور بویژه در در نیمه ی شمالی و غربی کشور و قسمتهای جنوبی، دچار یخبندان شده است. بررسی نقشه های جو بالای مربوط به این بوران شدید، در روز قبل از وقوع بوران نشان می دهد که هسته کمارتفاعی در نواحیی جنوبی اروپا شکل گرفته است و بدلیل عمق زیاد این سامانه ی کم ارتفاع و بر اثر گردش نصف النهاری جریانات، بتدریج و با حرکت شرق سوی این سامانه، یک سیستم “کم فشار بریده” ایجاد شده که مرکز آن بر روی دریای خزر قرار گرفته است. اصولاً سلولهای کم فشار بریده، سیستمهای اقلیمی با هسته سرد هستند و اغلب در عرضهای میانی و با عمیق شدن ناوه ها و جدا شدن سلول بسته از مرکز ناوه تکوین می یابند. بدلیل استقرار سیستم کم فشار بسته ی بریده بر روی دریای خزر که ریشه در عرضهای بالا دارد، افت شدید دما همراه با بارش برف سنگین ناشی از ریزش هوای سرد و مرطوب، قابل توجیه است. بررسی نقشه های باد حکایت از وزش باد شمالی دارد که همچون ابزاری برای ریزش هوای بسیار سرد عرضهای بالایی به کشور بویژه در نیمه ی شمالی کشور عمل کرده است. یکی از دلایل تداوم شرایط بوران و در پی آن خسارات گسترده در کشور، ماهیت سلول بسته ی کم فشار است که بطور طبیعی و معمولاً از چند روز تا چند هفته می توانند در یک منطقه ماندگار شوند. در آخر با هم نگاهی بیندازیم به روزنامه اطلاعات که آن روزها ثبت این واقعه تاریخی را رقم زده.